Chyba każdy rodzic zobowiązany do płacenia alimentów na dziecko zadaje sobie pytanie, do kiedy trwa jego obowiązek alimentacyjny. Czy sam fakt ukończenia przez dziecko 18 lat i nabycia przez nie w związku z tym statusu osoby pełnoletniej powoduje, że ustaje obowiązek łożenia na nie?
Kwestię alimentów na dziecko reguluje art. 133 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z nim, rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Rodzice mogą jednak uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem finansowym lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możliwości samodzielnego utrzymania się.
Z powyższego wynika, że istnienie obowiązku płacenia alimentów na dziecko dorosłe zależy z jednej strony od okoliczności związanych z rodzicem, z drugiej strony – od okoliczności związanych z jego dzieckiem.
W takiej sytuacji nie ma żadnego automatyzmu – samo osiągnięcie określonego wieku przez dziecko nie powoduje wygaśnięcia uprawnienia do uzyskania przez niego rat alimentacyjnych od rodziców. Nie oznacza to jednak, że wiek dziecka nie ma żadnego znaczenia. Sąd bada bowiem sytuację życiową takiego dziecka i jego rodzica, tj. czy dziecko jest w stanie samodzielnie się utrzymać oraz jaka jest sytuacja materialna rodzica.
Alimenty na dziecko a zdolność do samodzielnego utrzymania się dziecka
Kiedy można przyjąć, że dziecko jest w stanie samodzielnie utrzymać się? Najprostszą do oceny sytuacją jest okoliczność uzyskiwania przez dziecko dochodów. Nie wystarcza jednak uzyskiwanie jakiegokolwiek dochodów. Muszą to być takie dochody, które umożliwiają mu samodzielnie funkcjonowanie. Jaki minimalny dochód powinno osiągać dziecko, by można było zasadnie twierdzić, że jest ono w stanie samodzielnie się utrzymać? Przyjmuje się, że samodzielne utrzymanie oznacza możliwość zapewnienia sobie minimum socjalnego, pozwalającego na zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych, czyli kosztów związanych z mieszkaniem, wyżywienie, ubranie, koszty nauki, dojazdu do szkoły itp.
Trudniejsza do oceny jest sytuacja, kiedy dziecko nie osiąga dochodów, ale zdaniem rodzica powinno już osiągać. Zwrot „jeszcze nie jest w stanie się utrzymać”, którym posługuje się cytowany wyżej przepis wskazuje, że dziecko powinno podejmować próby usamodzielnienia się, jeżeli jest to możliwe i uzasadnione. By móc dokonać oceny, czy na dorosłe dziecko powinny być płacone alimenty, należy zatem zbadać, czy dziecko osiągnęło stan, w którym może samodzielnie utrzymywać się.
W odniesieniu do pełnoletnich dzieci należy brać pod uwagę to, czy wykazują chęć dalszej nauki oraz czy osobiste zdolności i cechy charakteru pozwalają na rzeczywiste kontynuowanie nauki.
Zatem rodzice mają możliwość uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego wobec pełnoletniego dziecka, jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możliwości samodzielnego utrzymania się, czyli nie zmierza ku ukończeniu studiów lub w uzyskaniu w inny sposób zawodu i podjęciu pracy. Zgodnie ze stanowiskiem SN z 8.08.1980 r.:
„jeżeli dziecko pełnoletnie, już przygotowane do pracy, zaniedbuje studia, nie zdając z własnej winy we właściwym terminie egzaminów, w szczególności zaś, gdy powtarza lata studiów, ustaje obowiązek rodziców do dalszego dostarczania mu alimentów. W każdym takim przypadku rolą sądu jest wyważenie, czy zgłaszane przez dziecko w danych okolicznościach potrzeby są usprawiedliwione oraz czy rodzice mają dostateczne możliwości zarobkowe lub majątkowe, by żądaniom dziecka sprostać.”
Sąd Najwyższy wskazał, że jeżeli dorosłe dziecko ma wyuczony zawód i możliwość pracy oraz chce kontynuować naukę, rodzice obowiązani są łożyć na jego utrzymanie w miarę swoich materialnych możliwości.
Alimenty na dziecko a jego kwalifikacje zawodowe i chęć do nauki
Czy oznacza to, że dziecko, które cały czas podwyższa sobie kwalifikacje zawodowe ma prawo żądać od rodziców alimentów? Nie zawsze rodzi to obowiązek dostarczania mu środków utrzymania przez rodziców. Istotne znaczenie powinna mieć tu okoliczność, czy dotychczasowe przygotowanie zawodowe i nabyte wcześniej kwalifikacje pozwalają dziecku w pełni na samodzielne, regularne zarobkowanie, a więc na pokrycie własnych środków utrzymania.
W jednej ze spraw Sąd uznał, że kontynuowanie nauki przez pełnoletnią córkę poza granicami kraju, celem dobywania nowych kwalifikacji zawodowych, nie może być przesłanką do utrzymania obowiązku alimentacyjnego.
Jak już wspomniano, pod uwagę brana jest również sytuacja materialna rodziców. Nie można na nich nakładać obowiązku alimentacyjnego względem pełnoletnich dzieci kosztem ich zdrowia czy też popadnięcia w ubóstwo. Nie można zatem nakazać rodzicowi realizacji obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, jeżeli wskutek tego nie mógłby zaspokoić swoich elementarnych potrzeb, np. żywieniowych.
Reasumując, obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka nie jest ograniczony przez żaden sztywny termin. Nie jest też związany ze stopniem wykształcenia albo wieku, jaki powinien osiągnąć alimentowany. Okolicznością, która ma znaczenie dla trwania bądź ustania tego obowiązku, jest to, czy dziecko może utrzymać się samodzielnie.
