Odrzucenie spadku to czasem rozsądna i uzasadniona decyzja. W razie śmierci osoby, po której możemy odziedziczyć spadek – na podstawie ustawy bądź pozostawionego przez nią testamentu – powinniśmy zdecydować, czy spadek ten w ogóle chcemy przyjąć. Swoją wolę wyrażamy, składając odpowiednie oświadczenie dotyczące spadku.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest czynnością prawną jednostronną, niemającą konkretnego adresata. Spadkobierca wstępuje w ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego z chwilą otwarcia spadku (zatem z chwilą śmierci spadkodawcy), jednakże nie jest to nabycie definitywne, gdyż nikomu nie można narzucić dziedziczenia i spadku wbrew jego woli. Ostateczne nabycie spadku jest uzależnione od oświadczenia woli osoby uprawnionej do dziedziczenia.
Spadkobierca, który ma złożyć takie oświadczenie, musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, co powoduje, że powołany do dziedziczenia niepełnoletni wyraża wolę przez swego przedstawiciela ustawowego.
Spadek w rozumieniu prawa cywilnego stanowią prawa i obowiązki majątkowe zmarłego. W chwili jego śmierci przechodzą one na spadkobierców. Spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też zadecydować o odrzuceniu spadku.
W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia.
W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku.
Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Odrzucenie spadku nie wyłącza możliwości dziedziczenia zstępnych odrzucającego spadek (np. dzieci spadkobiercy, który spadek odrzucił, mogą dziedziczyć część spadku jaka przypadłaby ich wstępnemu).
Należy mieć na uwadze, że proste przyjęcie oraz odrzucenie spadku w imieniu osoby niepełnoletniej wymaga zgody sądu opiekuńczego.
Przepisy dotyczące spadkobrania nie przewidują możliwości “zrzeczenia się spadku” czy udziału w nim na korzyść innej osoby, w tym także na korzyść innego spadkobiercy. Spadkobierca ustawowy może zrzec się dziedziczenia tylko w drodze umowy notarialnej zawartej z przyszłym spadkodawcą.
Przyjęcie lub odrzucenie spadku – składanie oświadczenia
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania (co do zasady – jest to dzień zgonu spadkodawcy). Brak oświadczenia spadkobiercy w tym terminie określonym jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Decyzja zaś o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku powinna być podjęta w zależności od składu masy spadkowej.
Powinniśmy ustalić, czy spadkodawca miał długi (np. zaciągnięte pożyczki, kredyty, zobowiązania podatkowe). Jeżeli długi przewyższają aktywa spadkowe (np. własność, wierzytelności, inne prawa majątkowe), należy rozważyć odrzucenie spadku. W sytuacji, gdy nie jesteśmy pewni, czy dług istnieje i ile wynosi, rozsądnie jest przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Po złożeniu oświadczenia woli o przyjęciu spadku (lub po upływie sześciomiesięcznego terminu) ustaje tymczasowa, przejściowa sytuacja spadkobiercy, istniejąca od chwili otwarcia spadku do chwili jego przyjęcia.
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub notariuszem.
Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. W pewnych okolicznościach można je złożyć również w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.
Sąd na wniosek osoby mającej w tym interes stwierdza nabycie spadku przez spadkobiercę. Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia. Stwierdzenie nabycia spadku oraz poświadczenie dziedziczenia nie może nastąpić przed upływem sześciu miesięcy od otwarcia spadku, chyba że wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku (1026 k.c.).
W czasie od otwarcia do przyjęcia spadku spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko ze spadku. Dlatego do chwili przyjęcia spadku egzekucja na zaspokojenie długu spadkodawcy dopuszczalna jest tylko ze spadku. Najważniejszym skutkiem prawnym przyjęcia spadku jest uznanie danej osoby za spadkobiercę definitywnego i to już od chwili otwarcia spadku.
Przyjęcie lub odrzucenie spadku – dwie masy spadkowe w okresie przejściowym
W tym okresie przejściowym, przed złożeniem oświadczenia, istnieją bowiem dwie masy spadkowe – majątek spadkobiercy oraz majątek spadkowy. Po przyjęciu spadku obie masy majątkowe łączą się, ponieważ od tej chwili spadkodawca odpowiada za długi zarówno majątkiem spadkowym, ale i całym swoim majątkiem osobistym.
Należy podkreślić, że oświadczenie w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku nie może być złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Należy dobrze przemyśleć swoją decyzję w tej kwestii, ponieważ oświadczenie to jest nieodwołalne. W pewnych okolicznościach można się jednak uchylić od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli, ale czynność ta powinna nastąpić przed sądem i musi zostać przez są zatwierdzona. Okolicznością pozwalającą na taki krok spadkobiercy jest np. złożenie oświadczenia pod wpływem błędu albo groźby. Spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.
